Поэт Ян ОНОШКО

«К классикам польской литературы относятся Ю. Немцевич, Ф. Карпинский, А. Нарушевич, Я. ОНОШКО и другие, которые родились, жили и творили на белорусских землях.» Это – цитата из курса лекций Белорусского Университета «Культура XVI—XVIII стст.»

Польский поэт Ян Оношко. О нем известно не много. Родился около 1775г. в Быховском повете (Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. Т. 1. - Мн.: БелЭН, 1996. - С. 375), учился в Могилёве и Полоцке. Умер примерно в 1827 г.

Однако не имеется достоверных сведений о том, что поэт родился в Быховском повете. В сохранившихся родословных рода Оношек, которые доказали благородное происхождение в Минской и Могилевской губерниях, нет персоны с подходящими данными. Возможно, поэт Ян Оношко происходил из родственной линии, поселившейся в XVII веке в окрестностях Полоцка.

Согласно архивным документам, Ян Оношко был резидентом в имении Юстинианово Дриссенского повета Витебской губернии, принадлежавшем тогда магнатскому роду Немировичей-Щитов. Юзеф Немирович-Щит (1777-1848) вспоминал эпизоды своей юности: 

«Дом отца моего был не только весьма многолюдным, но пышным самим стилем жизни. Будучи обладателем достаточно большого состояния, он держал при себе многочисленных дворян. (...) старшим музыкантом (был) пан Козиковский, и там из придворной шляхты — пан Оношко, паны Селицкий и Грондский».  

Вскоре после смерти поэта в Полоцке был издан первый сборник его стихов по инициативе Николая Докторович-Гребницкого (1791-1866) – маршалка шляхты Лепельского повета, а позже и всей Витебской губернии, чья семья находилась в родстве с семейством Немировичей-Щитов.
Два стихотворения из этого сборника поэт посвятил конкретным людям, которых он знал лично. Оба они, влиятельные лепельские чиновники Богданович и Тадеуш Миссуна, имели собственность в окрестностях Лепеля - значимого города в бывшем Полоцком воеводстве. После первого раздела Речи Посполитой в 1772 г., когда столица Полоцкого воеводства город Полоцк отошел к Российской Империи, юридическим центром воеводства почти на двадцать лет стал город Лепель, пока и он не вошел в состав Империи.
Таким образом можно сделать вывод, что поэт Ян Оношко какое-то время жил в Лепельском повете.

О поэте Яне Оношко писал его современник, 
петербургский издатель и литературовед Ромуальд Подберезский:

«Был это человек с настоящим поэтическим талантом, но сбитый с дороги неудачами…

…умер первый народный поэт Беларуси в молодом возрасте, в бедности и нищете. Всю свою жизнь он провёл в странствиях от деревни к деревне. Он не знал ни пристанища, ни родных и всё страдал от страшных болезней. Он умер в корчме, и никто не пожалел о его смерти, никто не сообщил о ней. Только плоды его редкого таланта до сих пор остались в памяти народа, который не знает, кому он ими обязан. Это был Ян Оношко, сатирик, вдохновенный певец, который охватил в своих произведениях весь чувственный и сатирический мир белорусской жизни. Сатира его похожа на простой рассказ, настолько она естественна. Что касается песен Оношко, то на них совершенно справедливо можно смотреть, как на вершину его поэтического таланта, - такая в них глубина чувства, искренняя простота… В Беларуси поют песни Оношко в доме, на рынках и всяких собраниях, а от них обучаются и поют крестьяне, переделывая песни на свой лад, но всё ж таки поют. Вот безусловная оценка народного белорусского духа, выраженная в поэзии Оношко…»

Pijem bracia opojem, pijem codzień prawie,

Pijem i przed zabawą, pijem po zabawie,

Pijem kiedy się żenim, kiedy się rozwodzim,

Pijem kiedy się bijem, pijem gdy się godzim;

Pije człek nieszczęśliwy, gdy się już zubożył,

Pije pleban by liczbę nabożnych pomnożył.

П‘ём, быццам запоем пажары тушым,

П‘ём перад забавай і потым глушым,

П‘ём, калі жэнімся і шлюб касуем,

П‘ём мірным часам і ў час мардасую;

П‘е люд нешчаслівы, як дужа заўбожыць,

П‘е плябан, каб колькасць вернікаў памножыць.

(Перевод С. Соколова-Воюша)

Tu, gdzie kwili ptaszek smutnie,

Żałośnie mróczy zdrój,

Tu ja na jęczącej lutni

Wynurzę smutek mój.

Тут, дзе плач птушыных дзетак,

Дзе бруіць крыніца,

Стогне лютня – смутак гэтак

Я змушаю ліцца.

(Перевод С. Соколова-Воюша)

FIGA ZA ŚLIWKI

Nie mam coś szczęścia do dziewek,

Może w tanie zrodzon lato,

Dałem ongi jednej śliwek,

By wziąć od niej buzi za to.

Lecz Rozyna zdworowała.

A za śliwki, figę dała.

ДУЛЯ ЗА СЛІВЫ

Нешчаслівы я, няйначай,

На дзяўчат не маю ўдачы.

Сліў адной насыпаў смачных,

Думаў, дасць мне бусі ўдзячна.

А дзяўчына літасціва

Дулю мне дала за слівы!

(перевод В. Дубовки)

МУЗА З ВЯСКОВАЕ ДАЛІ

Спяваю ў сваім я паходзе

Пра пушчы, пра горы, пра воды.

Жыццё там з зярняці ўзыходзіць

Праз моц цудудзейнай прыроды.

Я слаўлю і цноту, і працу

Не дзеля салонных прызнаняў.

З душой вашай шчырай спаткацца

Мне дорага-люба, сяляне!

Шатром мне даверлівасць ваша,

Адкрытасць мне вашая – крыллі,

Тут вольнае думкі бесстрашша,

Ні боязі, ні бяссілля.

Хто хоча, хай славіць палацы,

Там хцівых зявайлаў капэлі.

Душа мая ім не прыдасца,

І вочы ў той бок не глядзелі б!

Бо там, дзе зацятасць пануе,

Прыдушаны голас праўдзівы, –

Хіба хто аб праўдзе пачуе

У падлізнікаў ніцых, звяглівых?!

Хлусню ненавіджу і здраду,

Не мне славасловіць палацы!

Пазнаў я пра ўсе іх завады.

Грунт свету – то цнота і праца.

Вы, хата маленькая гэта –

Найлепшы прытулак спакою.

Вы ёсць тая самая мэта,

Жыву я, пяю для якое.

Уяўная гэта прыгожасць –

Шык, бляск зіхатлівы палацаў.

Яны мяне не заварожаць

З кадзілам пад імі туляцца.

Хоць крэсла пад кімсь залатое,

На ім часам хто і ўсміхнецца, –

Не ведае дух там спакою,

Цяжар неадхільны на сэрцы.

Сапраўднай няма асалоды

Ў таго, хто кляйміць чалавека,

Душою ён чорны заўсёды,

А здохне – патрапіць у пекла.

О, як жа сардэчна я зычу

Не мець найдрабнейшай заганы,

Хто сам іх міжволі дзядзічыў

Нямала ад зграі паганай!

Пазнаў я, што лёс чалавека,

Пакуль не ўкладзе на пагосце,

Вядзе праз пакуты і здзекі

Пад сцягам бязглуздае злосці.

(перевод В. Дубовки)

У РОСПАЧЫ

Навошта патрэбна жыццё мне?

Нічога да свету не горне.

Адкіну ліслівыя збродні,

Даволі быць цацкай пакорнай.

Багацце зямное нікчэмна,

Яго і не ўхопіш ніколі

Не ведаю хвілі прыемнай,

Гняце безупынна нядоля.

Пагарда мной круціць, як схоча.

Не маю ні цноты, ні клёку.

І шчасця не бачылі вочы,

Яно дзесь далёка ў аблоках.

У працы ўся моц і аснова,

Цана ж ёй занадта малая.

Сярдэчны народ наш вясковы

Праз сціпласці і долі не мае.

А быў бы я іншай натуры,

Без розных навук за плячыма,

Са здзірцы самога зняў скуру, –

Уцеху пазнаў бы магчыма.

Мне сумна і горка сягоння...

Жыць?.. Страшна чакання самога.

Бяздольныя век у прыгоне...

Любіць іх?.. Хто любіць нябогу?!

(перевод В. Дубовки)

ПРА ЛІТАСЦЬ

Той, што прызначыў пазнаць некаторым

Крыўду і ўціск немажлівы,

Даў нам і добрае разам з тым горам:

Даў нам людзей літасцівых.

Мала іх, кажучы праўду, на свеце,

Як і сардэчных звычайна!

Шчодрасць, як зорка з-за хмары не свеціць,

Нэндза галосіць адчайна.

Там, дзе шалёна віхоры скавыталі

Звітыя з енкам народа,

Сёння зефіры разносяць у далі

Гімны і спевы лагоды.

Вецер, мой вецер! Нясі тыя весці

Ў хаты, хутчэй за Медона.

Радасць сваю ён у сэрцы не змесціць.

Цешыць нас пошчак ягоны.

Лепш, чым каханкам вясенняй парою

Спеў салаўіны бывае,

Для чалавека з адкрытай душою

Шчырая ўдзячнасць людская.

Бачыў, калісьці, як Люцый чуллівы

Радасна, соладка плакаў,

Бо Філімон, з яго ласкі шчаслівы,

Склаў яму шчыра падзяку.

Што б, каб на свеце ўсім кожны багаты

Выбраў такую дарогу?

Што б , каб, пабачыўшы беднага брата,

Даў бы яму дапамогу?

Дзе хто хавае ў зямлю свае скарбы,

Сэрцам каменны нібыта,

Дзе хто рыхтуе ліхвярскія карбы,

З беднага лупіць набытак.

Грошы нагробшы, цаны ім не знаўшы.

Сыпле налева-направа,

Жлукціць распусту ён поўнаю чашай,

Гульні спраўляе, забавы.

Грошы на псярні, на глупства якое

Ён аніяк не шкадуе.

Толькі не можа крануць ён рукою

Для тых, хто гібее-гаруе.

Сэрцы каменныя! Жорсткія сэрцы!

Хто ж вас знявечыў, сурочыў?

Хоць бы з маланкай калі вам сустрэцца.

Хоць бы пярун вас дакончыў.

Багатыры, ўладары, пакаленні –

Ўсе пад калёсамі лёсу.

Золата сёння раскідвае жменяй, –

Заўтра галодны і босы.

Той, хто сягоння па торнаму следу

Нэндзу мінае ахвоча,

З ворагам стрэўшыся, клікнуць суседа

На дапамогу заўтра захоча.

(перевод В. Дубовки)

CUDZY DOM

Próżno odmieniam zakąty,

Wszędzie los będzie mój ciasny;

Cudzy dom, pierwszy czy piąty,

Zawsze jest cudzy, nie własny.

Człowiek rodzi się na znoje,

Cierpią na tronie i roli;

Ale kto ściany ma swoje,

Znajduje łoże, gdy boli.

Znajduje chwilę dla głowy,

W której od zgiełku unika;

Uchyla ludzkie narowy,

W sobie się samym zamyka.

Czy to zwoływa uciechy,

Czyli go troska ubodzie,

Niedba o gadki i śmiechy,

W dziedzicznej skryty zagrodzie.

Budę swą równał do matki,

Filozof idąć w ustronie;

Chętniej pić dymy swej chatki,

Jak obce arabskie wonie.

Dając miód często macocha,

Gdy mi raz ckliwość sprawuje;

W słodkości wątpię czy kocha,

W niesmaku, powiem, że truje.

ЧУЖЫ ДОМ

Дарма мяняю ўсё хаты,

Лёс мой усюды няясны;

Чыйсці дом, першы ці пяты,

Заўжды чужы ён, не ўласны.

Свет спазнаецца ў пакутах,

Ці ты на троне, ці ў полі;

Будзе ў цябе свой закутак –

Знойдзеш, дзе вынесці болі.

Знойдзеш на роздум хвіліны

Па-за пустой мітуснёю;

Забыўшы людскія правіны,

Сам застанешся з сабою.

Ці ты шукаеш пацеху,

Ці мо турботай скаваны,

Плётак не ўчуеш і смехаў,

Роднай сядзібай схаваны.

Хтось дараўноўваў да маткі

Будку, пайшоўшы з краіны;

Лепш глытаць дым сваёй хаткі,

Чым лёгкі водар чужыны.

Мачыха дасць мёд прыгубіць –

Смак яго ўсё перакруціць:

Соладка – пэўна, не любіць,

Горка – здаецца, што труціць.

(перевод В. Мархеля)

ROZPACZ CZARNA

Jeszcze dotąd w mem sercu trzymałem nadzieje,

Dzisiaj znam, że się Niebo z próśb ziemianów śmieje.

Ciężarem mej istności nikczemnej ściśniony

Kiedyś przynajmniej skończę byt mój uprzykrzony?

Każdy dzień jest mi twórcą nowego strapienia,

Osłabiły pierś moją ustane westchnienia;

Wszystkie władzy umysłu we mnie się popsuły,

Prócz boleści, na wszystko dziś jestem nieczuły.

To nocy, to dnia przecią stawi mi się długi.

W pracy mam ciężar jeden, w próżnowaniu drugi.

Żal mi czasów ubiegłych, a płynący nudzi,

Lęka ten, co nastąpi, o lichy stan ludzi,

Świat w mych oczach jest padoł nędzy, kłopotów, znoju,

Mieszkalnie głupstwa, złości, chorób, niepokoju.

Daremnie szukam w każdym pociechy przedmiocie:

W rozumie widzę błahość, senne skarby w cnocie.

Z rozkoszą ckliwość, niemoc i zgryzota chodzi,

Sława jest bembel pusty, co pozorem zwodzi.

Bogactwa i urzędy jeśli coś przynoszą,

Niesprawiedliwość świata w Jego rządach głoszą.

Dziełem zda się być gniewu ta cała machina,

Im szkodliwsza, tem, widać, tęższa w niej sprężyna.

Zasługa jęczy głodna i pod jarzmem pada,

Intryga włości, mirty i władzę posiada.

Próżno szuka pomocy niewinność znękana,

Próżno przed stróżem ustaw schyla swe kolana.

Nie ma sprawiedliwości kochania i zgody,

Ani pośród prywatnych, ni między narody;

Kabała, przemoc, zazdrość, złość, ucisk i zdzierstwo,

Wygnały, jeśli było, ze świata braterstwo.

Kłótnie, napaści, krzywdy, wojny i rozboje

Mieszkają z krwi posoką łez nieszczęsnych zdroje.

Jedna tleje nadzieja biednym i cnotliwym:

Mieć ufność, choć po śmierci w Bogu sprawiedliwym,

Lecz to ostatnie źródło pocieszenia ludzi

Jakże często mój umysł przeraża i trudzi

Tyle wiar, tyle nauk względem Jego nęci,

Mym rozumem i sercem jak wir wodą kręci.

Jedna sekta klnie drugą, jedna z drugiej szydzi,

Człek w nich czerpa niepokój i błąd tylko widzi.

Nie wiem, czego się chwycić w pomieszania chwili,

Raz ten drugi, raz ówdzie myśl się biedna chyli.

O Boże! cóż to mówię?.. Ten porządek rzeczy...

Mądrej Jego bytności nigdy nie zaprzeczy,

Ale powiem, że może swem szczęściem zajęty,

Oddał nam samym sobie jak rodzaj wyklęty,

Ścisnął w garści trosk piołun i wyciął na człeka,

Nie zważając w swem Bóstwie, że słabość narzeka.

Lecz co mówię? zbrzydziłem świat, ludzi i siebie,

Błąkam się, bluźnię, jęczę, duch się w cieniach grzebie,

Gniew Nieba nad mą głową unosi się nad miarę:

Połknę śmieć i uczynie sam z siebie ofiarę.

Tak jest, trzeba umierać, lecz coś wewnątrz lęka:

Mówię, że łatwo umrzeć, ach! nad męki męka.

Złorzeczę mej istności, a nie śmiem ja kończyć:

Wszystkie chciała natura w nas sprzeczności łączyć.

Rozpaczy i ty straszny czarnych nud obrazie!

Kierujcie nieposłuszną mą rękę w tym razie

Jaż mam jeszcze żyć dalej w tej nędzy dokoła?

Tak jest... Bóg zsyła ucisk...

Któż z nim walczyć zdola?

W jedno szkło całą gorycz mego życia zbieram,

Dobywam sił ostatnich, jednak nie umieram,

Ale niestety jeżeli koniecznie żyć muszę,

Co będzie? ach! już soję nad piekła katuszą.

O, Wiaro, mi wpojona od lepszych ode mnie!

Z jakąż siłą pracuję stłumić cię daremnie –

Przemagasz wszystkie jady pośród mego łona,

Gdybym Cię sądził umarłę, ośywiasz nasiona!

Ty mię gwałtem uzbrajasz na losów zwycięstwo,

Znosić biedy me, mrzeć prarodzica męstwo.

ЧОРНАЯ РОСПАЧ

Аж дагэтуль трымаў я надзею у сэрцы.

Сённня знаю, што неба з надзей тых смяецца.

У ярме існавання нікчэмнага сцяты,

Я пытаю, а дзе ж той канец мой пракляты?

Кожны дзень мой – стваральнік тугі і нядолі.

Мае грудзі слабеюць, не меўшы патолі.

Адмаўляецца розум даваць спасцярогу:

Боль я чую, а болей не чую нічога.

Ані днём, ні ўначы супакою не маю:

Цяжка ў працы, без працы боль іншы ламае.

Час мінулы шкадую, а сёняшні нудзіць

І палохае заўтра...О, што мы за людзі!

Свет прытулак пакуты, галечы людское,

Зборня глупства, хвароб,злосці, непакою.

Я шукаю уцеху сабе безнадзейна,

Бачу: цнота – скарб сонны, а розум бяздзейны.

Калі кінуць нам крошку з вяльможнай скарбніцы,

Дык зазвоняць пра тое на кожнай званіцы.

Дзень за добрасць ідзе. Гэта гневу машына.

Тым шкадней, чым тужэйшую мае спружыну.

У ярме і без хлеба сумленне галосіць.

Прайдзісветам маёнткі і лаўры падносяць.

Марна скрыўджаны хоча шукаць абароны,

Марна кленчаннем хоча разжаліць законы.

Дзе ж яны – справядлівасць, закон або згода?

Іх няма між людзей, іх не маюць народы!

Кабала, надужыцце, злосць, зайздрасць і ўціскі

Ад братэрства не кінулі ў свеце і прыску.

Калатніна ўсялякая, войны, разбоі

Кроў людскую змяшалі з людскою слязою.

Застаецца надзея адна занядбаным:

Мець па смерці патолю ў Нябеснага Пана.

Але гэта крыніца надзеі людское

Мне прыносіць жуду, пазбаўляе спакою.

Столькі вер і навук з боскай ласкі вядзецца,

Што, як вір закруцілі мне розум і сэрца.

Секта секту кляне, зневажае, як можа,

А да праўды дайсці ні адна не паможа.

І схіляцца туды, сам не знаю дый годзе,

Раз туды, два – сюды, галава кругам ходзіць.

Божа!.. Што я кажу? Гэта ж бог так суладзіў...

Супярэчыць як можна вышэшай уладзе?

Але ж праўда, што ты, шчасцем уласным заняты,

Даў саміх нас сабе, быццам нейкіх заклятых.

Жменяй смутку палын на людзей сыпануў ты,

Не зважаўшы, што гэта – насенне для смуты.

Знелюбіў я людзей, свет, свае летуценні,

Блюзню, енчу, блукаю, як сцень паміж сценяў.

Неба крыўдзіць мяне ў сваім гневе замнога:

Смерць глыну і ахвярай зраблю сам самога.

Мабыць, трэба памерці, ды штосьці жахае:

Кажуць, лёгкая смерць, – ой, не! мука цяжкая.

Існаванне ліхое, а скончыць – сіл мала.

Супярэчнасці ўсе ў нас жыццё аб‘яднала.

Роспач чорная! Смутак жахлівы з тугою!

Пакіруйце тады неслухмянай рукою!

Як далей я жыць мушу ў той нэндзы да грані?

Бог пакуты наслаў... З ім якое ж змаганне?

Гаркату ўсю жыцця ў адзін келіх збіраю,

Выбіваюся з сіл, але ж не паміраю.

Калі жыць, як цяпер, трэба так і далей мне,

Дык ці варта баяцца пякельнай мучэльні?

Вера ў бога, цябе браў ад лепшых на свеце,

А цяпер што за сіла імкне цябе сцерці?

Ты ж атруты ўсе згоніш з майго асяродку.

Непадданыя смерці ажывіш зародкі.

На адоленне лёсу ўзнімеш мяне ты,

Жыць, змагацца з нядоляю – мужнасці мэта.

(перевод В. Дубовки)